Program pracy z uczniem z głęboką niepełnosprawnością

  „Pewnego dnia pojawiły się w moim życiu te z orzeczeniem o upośledzeniu w stopniu głębokim-od samego początku wierzyłam, że są to dzieci z niewykorzystanymi szansami rozwojowymi”

                                                           M. Kwiatkowska

     Pewnego dnia także i ja, nauczyciel z wieloletnim stażem pracy w zespołach edukacyjno – terapeutycznych, podjęłam nowe wyzwanie. Wydawało się, że wystarczą mi moje dotychczasowe doświadczenia w kontaktach z dziećmi z głębszym upośledzeniem umysłowym, a mimo to byłam pełna obaw, przede wszystkim o to czy będę potrafiła pomóc dziecku w nawiązaniu kontaktu z otoczeniem. Zadanie było tym bardziej trudne, że niewiele słyszałam o zajęciach rewalidacyjno- wychowawczych.

Nie zapomnę nigdy oczu matki rozpaczliwie poszukującej wsparcia. Spojrzenia, które wyrażało jednocześnie nadzieję, żal i rozgoryczenie. Nie z powodu stanu psychofizycznego dziecka, tylko z racji przykrych doświadczeń w szukaniu dla swej córki szans na jakąkolwiek terapię. Musiałam przyznać się przed sobą do braku wiedzy i rozpocząć poszukiwania metod i sposobów pracy. Nie mogłam liczyć na pomoc koleżanek, ponieważ był to pierwszy przypadek przyznania zajęć rewalidacyjno- wychowawczych w naszej szkole. Intuicyjnie czułam, że najlepszym źródłem wiedzy o dziecku będzie jego matka. Ta niezwykła osoba nauczyła mnie więcej, niż mogłam oczekiwać. Bardzo rzadko spotykałam w mojej pracy zawodowej rodziców w pełni akceptujących swe niepełnosprawne dzieci, w tym przypadku było inaczej. Matka Ani pozwoliła mi powoli zrozumieć świat jej dziecka pełen miłości i czułości. Dziewczynka, mimo ogromnych ograniczeń psychofizycznych żyje w domu „otwartym” na ludzi. To ja zostałam zaakceptowana, przyjęta jak kolejny domownik, to na mnie przelano optymizm i wiarę, może dlatego właśnie uwierzyłam, że podołam nowym zadaniom.

Muszę przyznać, że najwięcej czasu poświęciłam na poznanie świata dziewczynki. Pomogła mi w tym również lektura niezwykłej w swej prostocie i mądrości książki cytowanej na wstępie M. Kwiatkowskiej „Dzieci głęboko niezrozumiane”. Zrozumiałam, że warunkiem dobrych relacji między mną a dzieckiem jest otwartość na odbieranie

komunikatów płynących z ciała dziecka i podmiotowe traktowanie go, wyrażające się gotowością do odbierania i przekazywania komunikatów niewerbalnych. Postawiłam cele i przygotowałam, choć nie bez trudu, zestaw ćwiczeń i pomocy (po uprzednim poznaniu preferencji dziecka). Myślę, że podążając za dzieckiem obrałam dobrą drogę i choć na efekty długo trzeba czekać wiem, że należy cierpliwie i systematycznie pracować.

Z moich doświadczeń korzystało wielu nauczycieli. Cieszę się, że mogłam podzielić się z nimi swoimi refleksjami, w chwilach dla nich trudnych, czyli wtedy, gdy zaczynali pracę ze swoimi dziećmi. Nadal dzielimy się spostrzeżeniami i wzajemnie wspieramy bogacąc nasz warsztat pracy.

 WYMAGANIA I ZASADY KONSTRUOWANIA PROGRAMU.

Diagnoza funkcjonalna

1. Dane personalne ( imię, nazwisko, data urodzenia)

2. Dane z orzeczenia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i dane medyczne

3. Sytuacja rodzinna

 2. Umiejętności i zachowania dziecka

I. Percepcja

     Dotyk

     Węch i smak

     Aktywność wzrokowa

     Aktywność słuchowa

II. Działania poznawcze

III. Kontakt i komunikacja ( komunikuje, rozumie komunikaty, kojarzy słowo z przedmiotem lub czynnością)

IV. Samoobsługa i samodzielność

 V. Sprawność motoryczna

     Sprawność manualna

     Duża motoryka

VI. Emocje

VII. Zachowania nietypowe

3. Wnioski końcowe- ocena rozwoju z uwzględnieniem potrzeb ucznia

AUTORSKI PROGRAM ZAJĘĆ REWALIDACYJNO-WYCHOWAWCZYCH

 OPRACOWANY DLA POTRZEB TERAPII ANNY R.

1. Krótka charakterystyka

Anna R. urodzona 02. 04.19.. roku w Inowrocławiu( na podstawie orzeczenia nr .....) została zakwalifikowana do indywidualnych zajęć rewalidacyjno- wychowawczych. Jest dzieckiem z głębokim upośledzeniem umysłowym, niedowładem czterokończynowym i niedowidzącym, w związku z tym całkowicie zaburzona jest jej aktywność własna. Nie wykazuje potrzeby ruchu, ani działania - jest zamknięta we własnym świecie, bierna wobec otoczenia ( zarówno osób jak i przedmiotów). Nie sygnalizuje potrzeb fizjologicznych. Nie przestrzega rytmu dnia i nocy. Wymaga karmienia i całkowitej opieki całodobowej.

Świat doznań dziewczynki sprowadza się do wrażeń i spostrzeżeń dobiegających z własnego ciała, dotykowych, słuchowych, węchowych i kinestetycznych, które przy organicznych uszkodzeniach centralnego układu nerwowego są również w dużym stopniu zaburzone.

2. Zalecenia i wskazówki, uwagi dotyczące zachowań nietypowych

 W orzeczeniu kwalifikującym do zajęć brak uwag i wskazówek.

Z wywiadu z matką wynika, że dziewczynka miewa zmienne nastroje, bywają dni lub noce, kiedy krzyczy i jest bardzo niespokojna. Najczęściej jednak zapada w kilkugodzinne drzemki i trzeba budzić ją na karmienie. Doskonale wyczuwa nieobecność matki w domu i wówczas przejawia reakcje lękowe, trudno ją uspokoić.

3. Wnioski z analizy możliwości i potrzeb edukacyjnych dziecka

Ania jest dzieckiem leżącym, samodzielnie nie wykonuje ruchów celowych. Niewielki przedmiot włożony jej do ręki utrzyma przez kilka sekund. Spożywa pokarmy tylko w postaci papek, nie potrafi ssać, ani rozgryzać pokarmów. Nie wiadomo czy widzi, nie zatrzymuje wzroku na osobie, ani na przedmiotach, ale reaguje na światło. Odruchem orientacyjnym reaguje na dźwięki. Kontakt z najbliższymi odbywa się przez dotyk-delikatne głaskanie.

W pracy z dziewczynką bardzo istotnym wydaje się dostarczenie jej możliwie jak największej liczby bodźców, stosowanie metod aktywizujących do wykonywania ruchów celowych, a tym samym obniżenie napięcia mięśniowego oraz zmiana czasu czuwania dziecka na rytm dzienny. Należy również prowadzić ogólne usprawnianie w zakresie małej i dużej motoryki , by zapobiec bolesnym przykurczom mięśni.

Cele ogólne

1. Nawiązanie kontaktu z dzieckiem i opiekunem oraz budowanie pozytywnych relacji emocjonalnych.

2. Zapewnienie dziecku komfortu fizycznego- eliminacja zwiększonego tonusu mięśni.

3. Ustrukturyzowanie otoczenia ( stałość miejsca, czasu trwania zajęć, osób i wysyłanych do dziecka sygnałów).

4. Szukanie porozumienia i kontaktu przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych kanałów komunikacyjnych.

5. Dostarczanie różnorodnych bodźców sensorycznych.

6. Organizowanie aktywności ruchowej.

7. Uspołecznianie- zwiększanie kręgu osób w najbliższym otoczeniu

Cele operacyjne

•  utrwalanie stałych bodźców sygnałowych

• podtrzymywanie odruchów wrodzonych

• ćwiczenia umożliwiające odczuwanie określonych części ciała i utrwalające świadomość ich istnienia

• wprowadzenie stałego rytmu pracy

• polisensoryczne aktywizowanie przez dostarczanie bodźców słuchowych, węchowych, czuciowych i kinestetycznych

• redukowanie silnych reakcji lękowych

• ćwiczenia w zakresie małej motoryki

• masaże rozluźniające

• stymulacja dotykowa ( szczoteczkowanie, ugniatanie)

• komunikowanie się przez określone zachowania w przestrzeni

Wybrane metody (bądź ich elementy):

• masaż głęboki i powierzchowny

• ustno- twarzowa terapia regulacyjna wg. Castillo- Moralesa

• „ Dotyk i komunikacja” oraz „ Świadomość ciała, kontakt i komunikacja” M. Ch. Knill

• metody behawioralne

Schemat zajęć

Czynności przygotowawcze- przygotowanie pomieszczenia, wietrzenie, rozkładanie materaca, przygotowanie pomocy i materiałów do pracy, zmiana stroju, rozmowa z matką- zdobycie istotnych informacji o stanie psychofizycznym dziecka

 Część wstępna- przywitanie, nawiązanie kontaktu w zabawie „Witam poszczególne części ciała”, tulenie dziecka, przewracanie z boku na bok, turlanie po materacu, słuchanie cichej muzyki, delikatne nacieranie ciała dziecka oliwką itp.

Część zasadnicza- realizacja celów operacyjnych tj. prowadzenie przygotowanych ćwiczeń np. masaż głęboki, mieszanie dłonią zawartości miski np. z mączką ziemniaczaną, szczoteczkowanie grzbietu i karku. Prowadzenie programów aktywności lub ich elementów

Część końcowa- relaksacja, wyciszenie po zabawach aktywizujących i pożegnanie      

Zestaw ćwiczeń do realizacji celów operacyjnych

Stymulacja dotykiem:

•  nacieranie ciała dziecka ręcznikami o różnej fakturze, szczotkowanie szczotkami z miękkim i twardym włosiem, gąbką lub pędzlem

• dostarczanie ciepłych i zimnych bodźców ( lód, ciepły okład, powiew powietrza z wentylatora lub suszarki)

• masowanie aparatem do masażu z różnymi końcówkami

• nacieranie ciała balsamem lub oliwką

• masaż twarzy

• opukiwanie ciała (szczególnie powierzchni stawowych) –ćwiczenia powodujące odczuwanie poszczególnych części własnego ciała

• „sucha kąpiel „w miskach wypełnionych piłeczkami, piaskiem

• naciskanie na poszczególne części ciała wałkami rehabilitacyjnymi, piłkami i podobnymi przedmiotami

• głębokie uciski dłoni, stóp, pleców – terapeuta rozciąga i dociska stawy nazywając uciskane miejsca

• dociskanie nóg do klatki piersiowej ze zgiętymi kolanami

• ćwiczenia poprawiające odczuwanie ciężaru- ciąganie w kocu po podłodze w różnych kierunkach i z różną prędkością

Stymulacja wzrokowa

• ćwiczenia bodźcem podstawowym- świecenie naprzemiennie w jedno i drugie oko w określonych odstępach czasowych

• śledzenie wzrokiem płomienia zapalonej świecy i włączonej latarki tzw. zajączki w zaciemnionym pomieszczeniu

• prezentowanie przedmiotów w jaskrawych kolorach lub odblaskowych i fluoroscencyjnych

• zbliżanie i oddalanie źródła światła do nasady nosa- zachęcanie do skupiania wzroku na bodźcu

• przybliżanie i oddalanie przedmiotów do oczu

Stymulacja słuchowa

•  prezentowanie różnych dźwięków ( krótkie, długie, ostre, ciche..)

• szeptanie do uszu na przemian

• śpiewanie dziecku i rytmizowanie piosenek z jednoczesnym kołysaniem go

• opukiwanie głowy dziecka wszystkimi palcami rozpoczynając od czoła w kierunku karku

• słuchanie różnych rodzajów muzyki w celu poznania preferencji dziecka

• kołysanie w rytm muzyki

• kulanie i turlanie po podłożu w rytm muzyki

Stymulacja węchowa i smakowa

• podawanie dziecku ulubionych potraw

• podawanie pokarmów o przeciwnych smakach np. słodki- gorzki

• podawanie pokarmów o różnej konsystencji

• nagradzanie ulubionymi pokarmami (warunkowanie)

• wprowadzanie zapachów sygnałowych np. określony zapach mydła przed myciem, oliwki przed kąpielą itp.

• aromatoterapia- stosowanie relaksujących oliwek i balsamów o zapachu akceptowanym przez dziecko

Ćwiczenia zmysłu kinestetycznego

• odczuwanie istnieniatułowia, kończyn i głowyna podstawie wrażeń kinestetycznych ( unoszenie i opuszczanie kończyn, owijanie ręcznikiem lub bandażem.)

• uderzanie całą powierzchnią dłoni i stóp o dłonie terapeuty, o powierzchnię wody, o mokry piasek itp.

• ćwiczenia pamięci mięśniowej i nawyków ruchowych przez zaciskanie dłoni na przedmiocie, obejmowanie i tulenie, dociskanie ugiętych nóg i rąk do tułowia lub podłoża

• odczuwanie istnienia przestrzeni poprzez pionizowanie i „odrywanie” od podłoża

• turlanie po materacu, wokół własnej osi i na boki

• huśtanie w kocu w spokojnym, miarowym rytmie

• huśtanie w kocu w zmiennym rytmie.

Opracowanie: oligofrenopedagog mgr Janina Jaskólska