Organizacja i metodyka zajęć socjoterapeutycznych z uczniami o niesprawnościach intelektualnych w stopniu umiarkowanym oraz niepełnosprawnościami sprzężonymi.
Zajęcia socjoterapeutyczne prowadzone są dla uczniów z zaburzeniami emocjonalnymi i sprawiających trudności wychowawcze, które z kolei zakłócają rozwój osobisty, społeczny i są w dużej mierze przyczyną trudności w nauce.
Zajęcia socjoterapeutyczne ukierunkowane są na realizację celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Zajęcia te prowadzone są w zespołach edukacyjno-terapeutycznych i najczęściej skupiają uczniów tej samej klasy.
Na początku uczniowie wspólnie z nauczycielem opracowują pisemnie dokument, który nazywa się kontraktem. Są w nim określone normy i reguły postępowania obowiązujące w czasie zajęć. Podpisy złożone pod tym kontraktem zobowiązują wszystkich do przestrzegania zawartych w nim zasad.
Przyczyną zaburzeń emocjonalnych i kłopotów wychowawczych są dotychczas doznane urazy psychiczne, wywołujące negatywne stany emocjonalne, z którymi uczeń nie może sobie poradzić.
Owe przyczyny mogą zaistnieć na przykład w środowisku rodzinnym, gdzie istnieje brak troski i czułości wobec dziecka, brak poczucia bezpieczeństwa, nadmiernie surowa dyscyplina, wrogość między członkami rodziny oraz istniejące w rodzinie dysfunkcje.
Te zaburzenia emocjonalne i trudności wychowawcze mogą przejawiać się w różnych formach np. gniewu, złości, lęku, niepokoju, poczucia winy, osamotnienia, odrzucenia, częstego obrażania się, wszczynania bójek, niszczenia przedmiotów czy wymuszeń na innych pod groźbą.
Organizacja zajęć socjoterapeutycznych przewiduje w trakcie ich trwania tworzenie takich sytuacji wychowawczych i społecznych w zespole, które dostarczają uczniom nowych pozytywnych doświadczeń pozwalających korygować, bądź likwidować skutki dotychczasowych negatywnych doświadczeń urazowych.
Zajęcia te sprzyjają odreagowaniu napięć emocjonalnych. Uczą nowych pozytywnych, społecznie akceptowanych zachowań. Powodują odblokowanie i ujawnianie swoich emocji. W czasie zajęć socjoterapeutycznych uczniowie mogą się dzielić swoimi przeżyciami w atmosferze akceptacji i zrozumienia, a także ekspresji uczuć w formie śmiechu, radości, okrzyków. Terapeutyczna rola tych zajęć polega na organizowaniu doświadczeń korekcyjnych wpływających korzystnie na psychikę i społeczne funkcjonowanie ucznia w zespole.
Na zajęciach socjoterapeutycznych uczeń może lepiej poznać własne i cudze uczucia, poznać swoje mocne strony, przezwyciężyć nieśmiałość oraz znaleźć sposoby na radzenie z trudnościami oraz posiąść umiejętność rozwiązywania konfliktów.
Zajęcia socjoterapeutyczne stwarzają także okazję do wyćwiczenia nowych sposobów zachowania oraz nabycia nowych umiejętności interpersonalnych takich jak: asertywność, podejmowanie rozważnych decyzji czy umiejętność szukania wsparcia i pomocy.
Realizacja celów edukacyjnych uczniów wzbogaca ich we wiedzę o sobie samym a także otaczającym środowisku, rozwija spostrzegawczość, pamięć oraz koncentrację uwagi.
Z kolei cele rozwojowe wiążą się z wiekiem uczniów, gdyż w każdej fazie życia dominują określone potrzeby, których zaspokojenie odgrywa istotną rolę w procesie rozwoju. I tak u uczniów w okresie wczesnoszkolnym dominują potrzeby aktywności ruchowej i zabawy. Z kolei u uczniów starszych dominuje potrzeba aprobaty społecznej, autonomii, przyjaźni, intymności, niezależności, aktywności społecznej oraz przynależności do grupy.
Wszystkie zajęcia socjoterapeutyczne mają podobna strukturę organizacyjną, której elementami są: zajęcia w kręgu, rundki, burze mózgów, rysunki i prace plastyczne, śpiew, muzykowanie, inscenizacje, zabawy oraz rytuały rozpoczynające i kończące zajęcia.
Praca w kręgu umożliwia bezpośredni kontakt wzrokowy i wzajemną bliskość, sprzyja nawiązaniu kontaktu emocjonalnego i zmniejsza dystans między terapeutą a uczestnikami zajęć.
Rundki pozwalają uczniom zwerbalizować swoje odczucia. W trakcie rundki każdy ma prawo wypowiedzieć się, gdy inni słuchają i nie komentują wypowiedzi.
Burza mózgów z kolei aktywizuje grupę i zachęca uczniów do zgłaszania swoich pomysłów na rozwiązanie problemu, który ich aktualnie nurtuje. Propozycje zgłaszane przez uczniów nie zawsze muszą być trafne i realne. Nieważna jest bowiem ich jakość, zaś istotnymi są gotowość i chęć spontanicznego zgłaszania swoich własnych stanów emocjonalnych, będących odbiciem ich uczuć. Nieważne jest jakość wypowiedzi lecz ich ilość w określonym czasie. Z kolei zespół z pomocą terapeuty wybiera pomysł najciekawszy i najbardziej oryginalny akceptowany przez większość.
Rysunki i prace plastyczne są ważnymi formami wypowiedzi dla tych, co mają trudności z werbalizacją. Za pomocą tych form pracy uczniowie wyrażają to co czują i jak myślą. Wiele uczniów chętnie wyraża swoje uczucia za pomocą śpiewu i muzykowania. Treść piosenek należy dobierać pod kątem tematu zajęć, wykorzystując elementy muzykoterapii. Wskazane jest wystukiwanie rytmów za pomocą różnych przedmiotów lub prostych instrumentów wydających dźwięki w rytmie śpiewu lub muzyki.
Zespoły edukacyjno-terapeutyczne uczniów niepełnosprawnych umysłowo w stopniu umiarkowanym z niepełnosprawnościami sprzężonymi są bardziej zróżnicowane pod względem możliwości edukacyjnych, rodzaju zaburzeń emocjonalno-społecznych i sprawności fizyczno-ruchowych. To wymusza na terapeucie daleko idącą indywidualizację w zakresie zarówno zadań jak i wymagań oraz indywidualnego podejścia do każdego uczestnika zajęć. Jest to już ważne na etapie planowania i przygotowywania scenariuszy zajęć. Chodzi o to, by przy opracowaniu scenariuszy zajęć uwzględnić to zróżnicowanie i tak planować zajęcia, aby każdy uczeń w nich pracował w sobie dostępnym tempie, wykonując czynności o takim stopniu trudności, aby dla niego były wykonalne, niezbyt męczliwe i dawały oczekiwane zadowolenie.
Nauczyciele na zajęciach socjoterapeutycznych z uczniami niesprawnymi umysłowo w stopniu umiarkowanym oraz niepełnosprawnościami sprzężonymi powinni:
- tworzyć wokół siebie atmosferę bliskości, ciepła, zaufania i bezpieczeństwa,
- akceptować uczniów takimi, jakimi są tzn. z ich ułomnościami i mocnymi stronami,
- traktować uczniów podmiotowo, dostrzegając ich potrzeby, możliwości i zainteresowania,
- potrafić aranżować takie sytuacje, które wręcz prowokują i zachęcają każdego ucznia do czynnego uczestniczenia w zajęciach,
- nie szczędzić słów uznania, wyróżnień i pochwał, aby podwyższyć z reguły zaniżoną wartość swojej osoby,
- dysponować pełną gamą oddziaływań, mobilizujących zarówno o charakterze wyciszającym jak i energetyzującym w zależności od rodzaju zaburzeń i potrzeb uczniów,
- być energiczni, otwarci i potrafiący rozładować wszelkie rosnące lub istniejące napięcia między uczniami,
- indywidualizować zadania i wymagania różnicując je stosownie do możliwości edukacyjnych, stopnia zaburzeń emocjonalnych oraz predyspozycji fizyczno-ruchowych,
- starannie zdiagnozować uczniów pod względem rodzaju zaburzeń emocjonalnych i negatywnych zachowań, aby zastosować trafne i skuteczne działania korekcyjne,
- preferować aktywne metody i formy pracy podnoszące atrakcyjność zajęć, w tym przede wszystkim: gry, zabawy, zajęcia rysunkowe, plastyczne, muzyczne oraz inscenizowanie scenek,
- wydawać polecenia w sposób zwięzły, przystępny oraz wyraźnie wypowiedziany,
- tworzyć bazę materialno-dydaktyczną umożliwiając wszechstronne upoglądowienie zajęć, a tym samym wielozmysłowe poznawanie otaczającego środowiska,
- współpracować z wychowawcą klasy, psychologiem oraz pedagogiem szkolnym zgodnie z zasadą, aby liczba konfliktów między uczniami była taka sama jak ilość aktów porozumienia i wzajemnego pojednania,
- ciągle zacieśniać więzy współpracy z rodzicami lub opiekunami.
Opracowanie:mgr Hanna Głuszkowska
